TOMOI 1 – 20
Ο Σωκράτης και άλλοι εξέχοντες Αθηναίοι και ξένοι συνομιλούν με θέμα την έννοια της δικαιοσύνης και εξετάζουν κατά πόσο ένας δίκαιος άνθρωπος είναι πιο ευτυχής από έναν άδικο. Με αυτή την αφορμή, ο Πλάτων περιγράφει μια ιδεατή-ουτοπική πολιτεία, την «Καλλίπολη», όπου κυβερνούν οι φιλόσοφοι-βασιλείς (Α΄ μέρος)
Ο Σωκράτης και άλλοι εξέχοντες Αθηναίοι και ξένοι συνομιλούν με θέμα την έννοια της δικαιοσύνης και εξετάζουν κατά πόσο ένας δίκαιος άνθρωπος είναι πιο ευτυχής από έναν άδικο. Με αυτή την αφορμή, ο Πλάτων περιγράφει μια ιδεατή-ουτοπική πολιτεία, την «Καλλίπολη», όπου κυβερνούν οι φιλόσοφοι-βασιλείς (Α΄ μέρος)
Φυσιογνωμικά: Η φυσιογνωμική τέχνη στην Αρχαιότητα στηριζόταν στην ερμηνεία των εξωτερικών χαρακτηριστικών ως δεικτών για τον χαρακτήρα των ανθρώπων. Στο έργο αυτό ο συγγραφέας περιγράφει, σε δύο διακριτά μέρη (θεωρητικό και πρακτικό-μεθοδολογικό), τις βασικές αρχές της φυσιογνωμικής, με στόχο τη βελτίωση των ανθρώπινων σχέσεων μέσα από την κατανόηση των ψυχικών τάσεων και διαθέσεων των άλλων, όπως αυτές αποτυπώνονται στα εξωτερικά τους γνωρίσματα.
Περί Ψυχής: Καθιερώνοντας για πρώτη φορά την Ψυχολογία ως αυτοτελή επιστήμη, ο Αριστοτέλης αναλύει τις ψυχικές λειτουργίες, κυρίως από φυσική και βιολογική άποψη, με σκοπό να διερευνήσει την ουσία της ψυχής στα έμβια όντα, τη σχέση της με το σώμα και τις πέντε αισθήσεις, τα μέρη της και τις ιδιότητές τους, και, προκειμένου για την ανθρώπινη ψυχή, τη σχέση της με τη νόηση και τη συγκρότηση των γενικών εννοιών από τον νου.
Εκκλησιάζουσαι: Οι Εκκλησιάζουσαι είναι μια ακόμα πολιτική κωμωδία-σάτιρα, από τις χαρακτηριστικές του Αριστοφάνη, όπου πρωταγωνιστούν οι γυναίκες. Εδώ η δυναμική και πανούργα Πραξαγόρα είναι εκείνη που θα αναλάβει τα ηνία της γυναικείας εξέγερσης, με στόχο όχι την επαναφορά στην προηγούμενη κατάσταση, όπως στη Λυσιστράτη, αλλά τον ριζικό μετασχηματισμό της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Μεταμφιεσμένες σε άντρες, η Πραξαγόρα και οι ακόλουθοί της καταλαμβάνουν την Εκκλησία (Συνέλευση) του Δήμου, όπου κανονικά οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου, και ψηφίζουν νόμο σύμφωνα με τον οποίο η εξουσία περνά στα χέρια των γυναικών, που επιβάλλουν την περιουσιακή και ερωτική κοινοκτημοσύνη.
Λυσιστράτη: H κωμωδία αυτή του Αριστοφάνη, που γράφτηκε και διδάχθηκε το 411 π.Χ., θεωρείται ως ένα από τα αρχαιότερα και χαρακτηριστικότερα αντιπολεμικά έργα. Κεντρικό της θέμα η ερωτική απεργία που κήρυξαν οι γυναίκες της Αθήνας, με επικεφαλής τη Λυσιστράτη και με τη συνδρομή γυναικών από άλλες ελληνικές πόλεις, έχοντας ως στόχο να υποχρεώσουν τους άντρες τους να σταματήσουν τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, έναν στόχο που τελικώς επιτυγχάνουν ύστερα από μια σειρά ευτράπελων και κωμικών επεισοδίων.
Φαίδρος: Ο πλατωνικός διάλογος Φαίδρος, γραμμένος μεταξύ 386-367 π.Χ., διαδραματίζεται σε ένα σημείο της όχθης του Ιλισού, όπου ο Σωκράτης συζητά με τον νεαρό μαθητή του Φαίδρο, λαμβάνοντας αφορμή από έναν λόγο τον οποίο είχε απαγγείλει λίγο προηγουμένως στον δεύτερο ο ρήτορας Λυσίας. Το πρώτο μέρος του διαλόγου είναι αφιερωμένο στον έρωτα και το δεύτερο στη ρητορική.
Συμπόσιον: Ο διάλογος Συμπόσιον (ή Περί Έρωτος) γράφτηκε από τον Πλάτωνα περί το 385 π.Χ., όμως ο χρόνος της διήγησης τοποθετείται στο 416 π.Χ., χρονιά που ο ποιητής Αγάθων νίκησε στους τραγικούς αγώνες στα Λήναια. Στο επινίκιο συμπόσιο παρευρίσκονται, μεταξύ άλλων, ο Σωκράτης με τον μαθητή του Αριστόδημο (από τον οποίο προέρχεται η αφήγηση των γεγονότων), ο κωμωδιογράφος Αριστοφάνης, ο ιατρός Ερυξίμαχος, ο Φαίδρος, ο εραστής του Αγάθωνα Παυσανίας και ο παρορμητικός Αλκιβιάδης. Θέμα συζήτησης των συνδαιτυμόνων είναι η ανάπτυξη των περί έρωτος απόψεών τους. Αυτές παραδίδονται σε πέντε λόγους, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει εκείνος του Σωκράτη, που μεταφέρει τα όσα είχε ακούσει από τη φιλόσοφο Διοτίμα: πρόκειται για τη θεμελιώδη διατύπωση της πλατωνικής θεωρίας των Ιδεών που θέλει την ιδέα της Ωραιότητας να είναι ανώτερη από τα ωραία σώματα, τα οποία θεωρούνται απομιμήσεις του ιδεατού κάλλους.
Περί ποιητικής: Το έργο Περί ποιητικής είναι η παλαιότερη σωζόμενη πραγματεία για τη δραματική ποίηση, από την οπτική γωνία της λογοτεχνικής θεωρίας. Εδώ ο Αριστοτέλης περιγράφει την ποιητική τέχνη, χωρίζοντάς την σε στιχομυθία (στην οποία ανήκουν τα είδη της κωμωδίας, της τραγωδίας και του σατυρικού δράματος), σε λυρική και σε επική ποίηση. Το σωζόμενο βιβλίο της Ποιητικής ασχολείται πρωτίστως με την τραγωδία, τον ορισμό, τη λειτουργία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της.
Αθηναίων Πολιτεία: Η Αθηναίων Πολιτεία, γραμμένη μεταξύ 330 και 322 π.Χ., αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική περιγραφή του πολιτικού συστήματος της αρχαίας Αθήνας. Το έργο αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει κυρίως μια ιστορική αναδρομή μέχρι το 403 π.Χ., ενώ στο δεύτερο ο Αριστοτέλης περιγράφει φορείς της πόλης, όπως θεσμοθέτες, συντηρητές ιερών, οπλοποιούς, οδοποιούς, αγορανόμους, σιτοφύλακες, επιμελητές λιμένων κ.ά., καθώς και τους όρους πρόσβασης στα κοινά, στους δικαστές και τα δικαστήρια.
Θεωρείται ως ένα από τα παλαιότερα έργα της ιπποκρατικής συλλογής (τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.) και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για την ιστορία της ιατρικής και των επιστημών γενικότερα, με τον σαφή διαχωρισμό της ιατρικής τέχνης από τη φιλοσοφία και τον περιορισμό της στην εμπειρική (επιστημονική) μέθοδο. Κεντρικό θέμα της πραγματείας Περί ιατρικής είναι ο πρωταρχικός ρόλος τον οποίο παίζει η δίαιτα στη διατήρηση της υγείας του ανθρώπου και στη θεραπεία των διαφόρων ασθενειών. Εδώ ο όρος δίαιτα αναφέρεται τόσο στη σωστή διατροφή όσο και στον υγιή τρόπο ζωής γενικώς. Σε κάθε περίπτωση, συνιστάται η ήπια επέμβαση του ιατρού και η σωστή διάγνωση της κατάστασης του ασθενούς.
Οι Βίοι Παράλληλοι, έργο του Έλληνα ιστορικού και βιογράφου Πλούταρχου, αποτελεί μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων, διευθετημένων ανά ζεύγη, έτσι ώστε να δίνεται έμφαση στις κοινές ηθικές τους αξίες, στα επιτεύγματα αλλά και στις αποτυχίες τους.. Στα περισσότερα από τα ζεύγη ακολουθεί σύγκριση των δύο προσωπικοτήτων. Το έργο ξεκινά με τις βιογραφίες του Μεγάλου Αλεξάνδρου (356-323 π.Χ.), του Μακεδόνα στρατηλάτη και κατακτητή ολόκληρης της Ανατολής, και του Ιουλίου Καίσαρα (100-44 π.Χ.), που ως στρατιωτική, πολιτική αλλά και πνευματική μορφή επηρέασε την εποχή του όσο ελάχιστοι.
Στα Ηθικά Νικομάχεια, την πρώτη από τις τρεις μεγάλες ηθικές-φιλοσοφικές του πραγματείες, ο Αριστοτέλης επισημαίνει ότι οι αρετές είναι δύο ειδών: διανοητική και ηθική. Η διανοητική αρετή προκύπτει από τη διδασκαλία και απαιτεί χρόνο και πείρα για να αποκτηθεί, ενώ η ηθική είναι αποτέλεσμα του έθους (συνήθεια). Ως τελικό σκοπό των δύο ειδών αρετής και της εφαρμογής τους στην ανθρώπινη καθημερινότητα, σε συνδυασμό με μια σειρά όρων και προϋποθέσεων, εγγενών ή επίκτητων, ο συγγραφέας θεωρεί την ευδαιμονία, διότι είναι το μοναδικό πράγμα που επιζητείται ως αυτοσκοπός και όχι ως μέσον για την επίτευξη ενός άλλου στόχου.
(Μέρος Α΄)
Στα Ηθικά Νικομάχεια, την πρώτη από τις τρεις μεγάλες ηθικές-φιλοσοφικές του πραγματείες, ο Αριστοτέλης επισημαίνει ότι οι αρετές είναι δύο ειδών: διανοητική και ηθική. Η διανοητική αρετή προκύπτει από τη διδασκαλία και απαιτεί χρόνο και πείρα για να αποκτηθεί, ενώ η ηθική είναι αποτέλεσμα του έθους (συνήθεια). Ως τελικό σκοπό των δύο ειδών αρετής και της εφαρμογής τους στην ανθρώπινη καθημερινότητα, σε συνδυασμό με μια σειρά όρων και προϋποθέσεων, εγγενών ή επίκτητων, ο συγγραφέας θεωρεί την ευδαιμονία, διότι είναι το μοναδικό πράγμα που επιζητείται ως αυτοσκοπός και όχι ως μέσον για την επίτευξη ενός άλλου στόχου.
(Μέρος Β΄)
Βάτραχοι: Οι Βάτραχοι διδάχτηκαν για πρώτη φορά στα Λήναια το 405 π.Χ., χαρίζοντας στον κωμικό ποιητή το 1ο βραβείο. Η υπόθεσή της κωμωδίας (που έχει πάρει τον τίτλο της από τη χορωδία βατράχων σε ένα από τα χορικά) περιστρέφεται γύρω από έναν ποιητικό διαγωνισμό τον οποίο οργανώνει στον Κάτω Κόσμο ο Διόνυσος ανάμεσα στον Αισχύλο και στον Ευριπίδη. Εδώ ο Αριστοφάνης σατιρίζει καυστικά τους νέους τραγικούς ποιητές, αλλά και τον ίδιο τον Ευριπίδη, ενώ το ποιητικό μήνυμα του έργου θεωρείται ότι είναι η επιστροφή στο τραγικό ύφος του Αισχύλου και το πολιτικό η προτροπή για επάνοδο στην ολιγαρχία.
Αχαρνείς: Οι Αχαρνείς (Ἀχαρνῆς στην αττική διάλεκτο) είναι η τρίτη κωμωδία που έγραψε ο Αριστοφάνης και η αρχαιότερη που μας σώζεται ακέραια. Διδάχθηκε στα Λήναια του 425 π.Χ., χαρίζοντας το 1ο βραβείο στον κωμικό ποιητή. Κεντρικό πρόσωπο εδώ είναι ο Αθηναίος αγρότης Δικαιόπολις, ο οποίος, απηυδισμένος από τον Πελοποννησιακό πόλεμο και τις ολέθριες επιπτώσεις του, προτείνει στην Εκκλησία του Δήμου τη σύναψη ειρήνης. Όταν, όμως, διαπιστώνει ότι το αίτημά του πρόκειται να απορριφθεί από τη φιλοπόλεμη πλειοψηφία, στέλνει στη Σπάρτη έναν απεσταλμένο προκειμένου να συνάψει ιδιωτική συνθήκη ειρήνης μόνο για τον ίδιο και την οικογένειά του. Οι Αχαρνείς (ο χορός) εξαγριώνονται και είναι έτοιμοι να τον σκοτώσουν, αλλά τον αφήνουν να εκθέσει τα επιχειρήματά του. Ο λόγος του Δικαιόπολη πείθει το ένα ημιχόριο. Ο άλλος μισός Χορός, ακόμα εξοργισμένος, καλεί σε βοήθεια τον στρατηγό Λάμαχο. Η αντιπαράθεση ανάμεσα στον κωμικό ήρωα και στον στρατηγό καταλήγει στην ήττα του δεύτερου και στην μεταστροφή και του δεύτερου ημιχορίου υπέρ των φιλειρηνικών θέσεων.
Θεαίτητος: Γραμμένος το 368 ή 367 π.Χ, ο Θεαίτητος είναι ένας από τους διαλόγους της ώριμης περιόδου του Πλάτωνα με θέμα τη φύση της γνώσης. Εδώ ο Σωκράτης και ο νεαρός ακόμη Θεαίτητος, μετέπειτα επιφανής μαθηματικός, συζητούν τρεις ορισμούς της γνώσης: ως καθαρή αντίληψη, ως κρίση και ως αληθή κρίση με λόγο. Κανείς από αυτούς τους ορισμούς δεν φαίνεται να είναι ικανοποιητικός.
Απολογία Σωκράτους: Γραμμένη πιθανότατα το 397 ή 396 π.Χ., η Απολογία Σωκράτους είναι το μοναδικό μη διαλογικό έργο του Πλάτωνα, αλλά και το μόνο στο οποίο ο ίδιος αναφέρει ότι ήταν παρών στο περιγραφόμενο γεγονός. Μετά από την κατηγορία που διατύπωσαν οι Άνυτος, Μέλητος και Λύκων εναντίον του Σωκράτη, ο φιλόσοφος εκφώνησε ουσιαστικά τρεις λόγους, επιχειρώντας τόσο να απολογηθεί όσο και να ανασκευάσει το κατηγορητήριο· το τρίτο μέρος του λόγου του αναφέρεται στην ψηφοφορία και στην ετυμηγορία του δικαστηρίου. Το πλατωνικό έργο αποτελεί ελεύθερη απόδοση του δικανικού λόγου που εκφώνησε ο Σωκράτης το 399 π.Χ. στο δικαστήριο της Ηλιαίας, αντιμετωπίζοντας την κατηγορία ότι δεν πίστευε στους θεούς της πόλης, αλλά εισήγαγε νέες θεότητες (καινά δαιμόνια) και διέφθειρε με τις διδασκαλίες του τους νέους.
Τραχίνιαι: Γραμμένη από τον Σοφοκλή τον 5ο αιώνα π.Χ, η τραγωδία Τραχίνιαι είναι κυρίως γνωστή για την αρνητική εμφάνιση του Ηρακλή και τον τραγικό του θάνατο ως αποτέλεσμα του δηλητηρίου με το οποίο είχε ποτίσει τον χιτώνα του η σύζυγός του Δηιάνειρα, θεωρώντας το εσφαλμένα ως ερωτικό φίλτρο, από ζήλια για τη νεαρή του ερωμένη Ιόλη.
Οιδίπους Τύραννος: Ο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή, που πιθανώς διδάχτηκε για πρώτη φορά το 428 π.Χ., θεωρείται από πολλούς κριτικούς, μεταξύ των οποίων και ο Αριστοτέλης, ως η κορυφαία τραγωδία που έχει γραφτεί ποτέ. Κεντρική ιδέα του έργου, που βασίζεται στον θηβαϊκό δραματικό κύκλο, είναι η αντίληψη ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να ξεφύγει από το πεπρωμένο του. Ο βασιλιάς της Θήβας Οιδίπους αναλαμβάνει να βρει τον δολοφόνο του προκατόχου του, Λαΐου, και να σώσει την πόλη από τον λοιμό που έχει ξεσπάσει ως θεία τιμωρία. Στην πορεία, ωστόσο, των ερευνών του, ανακαλύπτει ποιος είναι πραγματικά ο ίδιος: όχι μόνο είναι ο φονιάς του Λαΐου, αλλά επίσης ο δολοφόνος του πραγματικού του πατέρα του και σύζυγος της ίδιας του της μητέρας, Ιοκάστης. Ύστερα από την αποκάλυψη της τραγικής αλήθειας, η Ιοκάστη απαγχονίζεται και ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται, εκλιπαρώντας για εξορία και ανησυχώντας για την τύχη των παιδιών του.